Phân tích tác động lan tỏa của đầu tư trực tiếp nước ngoài tại việt nam

Abstract

Luận án nghiên cứu một cách có hệ thống về các tác động lan tỏa của dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (Foreign Direct Investment – FDI) tại Việt Nam, trong đó tập trung phân tích và kiểm định hiệu ứng lan tỏa và các nhân tố quyết định đến lan tỏa công nghệ và lan tỏa xuất khẩu từ FDI. Tác động lan tỏa là những hiệu ứng ngoại tác về thông tin xuất phát từ những tương tác có chủ đích hay không có chủ đích giữa các chủ thể kinh tế theo thời gian. Đây là đề tài nghiên cứu khá mới và nhận được sự quan tâm gia tăng trong thời gian gần đây, đặc biệt là ở các quốc gia mới nổi và đang phát triển khi dòng vốn FDI gia tăng cho thấy những tác động không mong muốn đến môi trường và nền kinh tế trong nước. Dựa trên kết quả tổng quan và lược khảo lý thuyết, luận án đã xác định các khe hổng nghiên cứu và xây dựng khung phân tích đề nghị. Trong đó, hai nhánh nghiên cứu chính của luận án là phân tích tác động lan tỏa công nghệ và lan tỏa xuất khẩu từ FDI thông qua việc kiểm định sự tồn tại của các hiệu ứng lan tỏa và đặc biệt là các nhân tố quyết định lan tỏa, từ đó đề xuất các hàm ý chính sách về tác động lan tỏa của FDI tại Việt Nam. Với hiệu ứng lan tỏa công nghệ, luận án sử dụng cách tiếp cận hàm sản xuất Cobb-Douglas để xây dựng và ước lượng mô hình hàm năng suất của các doanh nghiệp trong nước và các biến số tác động, trong đó bao gồm thang đo đại diện cho FDI. Với hiệu ứng lan tỏa xuất khẩu, mô hình chọn mẫu Heckman được áp dụng nhằm kiểm soát vấn đề thiên lệch chọn mẫu do chỉ có một số lượng nhất định doanh nghiệp trong nước tham gia xuất khẩu. Mô hình kinh tế lượng về lan tỏa công nghệ được ước lượng bằng phương pháp ước lượng dữ liệu bảng, bao gồm mô hình tác động cố định (FEM) và mô hình tác động ngẫu nhiên (REM). Kiểm định Hausman được sử dụng để so sánh và xác định sự phù hợp của mô hình FEM và mô hình REM. Mô hình kinh tế lượng về lan tỏa xuất khẩu được ước lượng bằng phương pháp hợp lý cực đại (MLE) cho hai quyết định tham gia xuất khẩu và tỷ trọng xuất khẩu theo mô hình chọn mẫu Heckman. Mô hình Heckman có ưu thế vượt trội khi tính đến mối tương quan giữa hai quyết định xuất khẩu và điều chỉnh, kiểm soát vấn đề thiên lệch lựa chọn mẫu. Kỹ thuật ước lượng MLE cho phép ước lượng đồng thời hai phương trình xuất khẩu với sai số chuẩn mạnh để kiểm soát vấn đề phương sai thay đổi. Tác giả sử dụng bảng dữ liệu cấp doanh nghiệp trong giai đoạn 2011 - 2013. Kết quả nghiên cứu khẳng định sự tồn tại của hiệu ứng lan tỏa xuất khẩu từ FDI đã đóng góp thêm bằng chứng cho trường hợp doanh nghiệp Việt Nam. Tuy nhiên, quy mô lan tỏa từ FDI diễn ra không đồng nhất mà phụ thuộc vào khả năng hấp thụ hay đặc trưng riêng của doanh nghiệp trong nước. Trong đó, các nhân tố tác đồng đến hiệu ứng lan tỏa công nghệ từ FDI bao gồm: mức độ vố văn hóa, quy mô sản xuất, khoảng cách công nghệ, và khu vực địa lý. Các nhân tố tác động đến hiệu ứng lan tỏa xuất khẩu FDI bao gồm: kinh nghiệm xuất khẩu, độ tuổi doanh nghiệp, hình thức sở hữu, mức độ vốn hóa, và khu vực địa lý. Từ đó, tác giả đề xuất một số hàm ý chính sách và đưa ra hướng nghiên cứu tiếp theo.