Trách nhiệm của người quản lý doanh nghiệp, kinh nghiệm ở một số quốc gia và đề xuất hoàn thiện cho Việt Nam

Abstract

Các khái niệm về trách nhiệm trung thực, cẩn trọng, trung thành của người quản lý doanh nghiệp có nguồn gốc từ thông luật, được giới thiệu lần đầu tiên tại Luật Doanh nghiệp 1999. Sau 15 năm, đến Luật Doanh nghiệp 2014, mặc dù đã có những nỗ lực trong việc quy định chi tiết về bổn phận người quản lý, luật hóa thủ tục khởi kiện người quản lý nhằm tạo thuận lợi hơn cho các thành viên, cổ đông công ty, nhưng mức độ bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư ở nước ta vẫn liên tục bị Ngân hàng Thế giới (World Bank) xếp hạng rất thấp 1. Theo Báo cáo Doing Business năm 2018, Việt Nam ở vị trí thứ 81, so với các quốc gia trong khu vực như Singapore, Malaysia xếp ở vị trí thứ 4. Các trách nhiệm trung thực, cẩn trọng, trung thành trong hệ thống pháp luật Anh - Mỹ từ lâu đã được hình thành thông qua quá trình rút tỉa, đúc kết kinh nghiệm từ hoạt động thực tiễn khách quan của các công ty trong nền kinh tế, với nhiều án lệ để giải thích ý nghĩa của chúng, nên có vai trò quan trọng trong việc xác định trách nhiệm của người quản lý tại các nước theo hệ thống common - law như Úc, Singapore. Ở Việt Nam, tuy là một quốc gia áp dụng luật thành văn và án lệ mới chỉ được thừa nhận như là một nguồn để giải thích luật trong thời gian gần đây (28.10.2015); thế nhưng, các trách nhiệm “trung thực, cẩn trọng, trung thành”của người quản lý doanh nghiệp đến nay vẫn không được xác định cụ thể trong những văn bản quy phạm pháp luật, nên không có cơ sở pháp lý để quy các trách nhiệm này cho người quản lý doanh nghiệp khi họ vi phạm, dẫn đến nhiều hạn chế trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của thành viên, cổ đông công ty khi người quản lý vi phạm các trách nhiệm trung thực, cẩn trọng, trung thành của mình. Theo tác giả, có ba nguyên nhân chính như sau: Thứ nhất, các khái niệm trung thực, cẩn trọng, trung thành là những khái niệm mang tính chung chung, không có hướng dẫn cụ thể, dẫn đến việc khó có thể thi hành trên thực tế. Thứ hai, truyền thống dĩ hòa vi quý của người Việt Nam khiến các thành viên, cổ đông công ty ít chọn lựa giải pháp khởi kiện người quản lý, mà đa số chọn những cách giải quyết khác như bán phần vốn góp hoặc bán cổ phần của mình. Thứ ba, các vụ khởi kiện chống lại người quản lý doanh nghiệp do thành viên, cổ đông tiến hành để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình rất khó thực hiện trong thực tế vì những khó khăn trong quá trình thu thập chứng cứ cho yêu cầu khởi kiện và mặt khác pháp luật về tố tụng dân sự của Việt Nam cũng chưa có quy định về kiện phái sinh khi thành viên, cổ đông nhân danh công ty để khởi kiện người quản lý. Trên cơ sở nhận định rằng, môi trường pháp lý cho hoạt động của doanh nghiệp và sự phát triển của ngành kinh tế có mối quan hệ biện chứng, môi trường pháp lý thuận lợi sẽ tạo tiền đề cho doanh nghiệp phát triển, và khi doanh nghiệp phát triển sẽ tác động tích cực đến tiến trình phát triển kinh tế của quốc gia. Luận văn này nhằm nghiên cứu và so sánh các quy định của pháp luật các nước Úc, Singapore và Trung Quốc với các quy định của pháp luật Việt Nam như là một tiền đề cho việc đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện và đảm bảo thi hành trách nhiệm của người quản lý doanh nghiệp trên thực tế.