Rủi ro và cách ứng xử của các bên tham gia trong các dự án đối tác công - tư: Trường hợp Thành phố Hồ Chí Minh

Abstract

Rủi ro là yếu tố cần được cân nhắc trong mọi quyết định kinh doanh. Nó cũng là yếu tố phải tính đến khi các bên đối tác ký kết các hợp đồng hợp tác. Hình thức đối tác công – tư đã được triển khai áp dụng tại Việt Nam gần 20 năm. Bên cạnh nhiều gương thành công, nó cũng cho thấy có nhiều khó khăn mà một trong số các nguyên nhân sâu xa là cách ứng xử của các bên liên quan trước các cảm nhận rủi ro trong quá trình đàm phán và ký kết hợp đồng đối tác. Hai mươi hai dự án hợp tác đối tác công – tư tại Thành phố Hồ Chí Minh được chọn làm nơi khảo sát để phục vụ cho nghiên cứu của luận án này. Đây là một trong các địa phương triển khai sớm nhất và có nhiều dự án PPP so với các nơi khác trong cả nước tính đến thời điểm 2019. Luận án sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính để khám phá vấn đề mới trong nghiên cứu. Phương pháp phân tích One-way ANOVA (ANOVA một hướng) được dùng để kiểm tra sự khác biệt trong các đánh giá về chủ đề nghiên cứu giữa 3 nhóm đối tượng khảo sát: cơ quan quản lý nhà nước, bên đối tác công và nhà đầu tư. Số đối tượng được phỏng vấn sâu là 54 người bao gồm các lãnh đạo của nhà đầu tư tư nhân, bên đối tác công và bộ phận quản lý nhà nước về dự án PPP. Mười hai giả thuyết được phát triển, tập trung vào 7 vấn đề trọng tâm, bao gồm: (1) sự tìm kiếm được nhà đầu tư có năng lực như mong muốn, (2) sự thuận lợi để thông qua dự án PPP có chất lượng, (3) khả năng hoàn thành dự án của nhà đầu tư, (4) khả năng xuất hiện hành vi cơ hội của nhà đầu tư, (5) sự hấp dẫn nhà đầu tư với dự án có thời gian dài, (6) khuynh hướng đòi hỏi mức đền bù cao cho nhà đầu tư, và (7) khuynh hướng giản lược trách nhiệm của nhà đầu tư. Các dữ liệu được tìm thấy hỗ trợ cho 6 giả thuyết, theo đó: (a) Trình tự xem xét và phê duyệt dự án càng tinh gọn và chuyên môn hoá để tránh trùng lắp thì càng thuận lợi để thông qua các dự án PPP có chất lượng, (b) Dự án càng dài thì mức sinh lợi càng phải vượt trội mới thu hút được nhà đầu tư tham gia, (c) Năng lực bộ máy càng chưa sẵn sàng, nhà đầu tư càng có khuynh hướng tìm kiếm sự đền bù cao hơn về thời gian và chi phí khi tham gia dự án PPP, (d) Quy trình gọi thầu càng tạo ít cạnh tranh giữa các bên đấu thầu, nhà đầu tư càng có khuynh hướng giản lược các trách nhiệm của mình trong dự án, (e) Nhận thức về sự yếu kém trong vận hành càng cao thì nhà đầu tư càng có khuynh hướng giản lược trách nhiệm của mình trong dự án, (f) Nhận thức về sự bất ổn dòng tiền tương lai của dự án càng cao, nhà đầu tư càng có khuynh hướng đòi hỏi sự đền bù cao hơn mức bình thường.. Các đóng góp chính của nghiên cứu bao gồm (1) Xác định năng lực nhận dạng rủi ro của các bên liên quan và định chế hóa chúng trong hợp đồng dự án PPP; (2) Chỉ ra tác động của các trở ngại về thủ tục, pháp lý, năng lực và nhận thức của các bên đối tác đối với việc hình thành dự án PPP; (3) Kết quả của nghiên cứu này là cơ sở để xây dựng một khung lý thuyết mới về dự án PPP trong điều kiện một nước xã hội chủ nghĩa được phát triển; và (4) Một số ý nghĩa về quản trị đóng vai trò rất quan trọng: sự nhất quán về văn bản pháp lý, đền bù và giải phóng mặt bằng, mối quan hệ giữa nhà đầu tư tiềm năng và cơ quan có thẩm quyền về dự án PPP. Các gợi ý cho hướng nghiên cứu tiếp theo được đề cập trong luận án này.