Bảo vệ sức khỏe và phát triển thương mại quốc tế qua các tranh luận pháp lý về tính cần thiết và căn cứ khoa học trong biện pháp vệ sinh dịch tễ

Abstract

Sự gia tăng của các biện pháp y tế và những tiến bộ trong hoạt động thương mại quốc tế khiến sự tương tác giữa hai lĩnh vực này trở nên cần thiết và quan trọng hơn. Các biện pháp được thực hiện bởi các quốc gia nhập khẩu để bảo vệ sức khỏe trên lãnh thổ của họ chống lại những rủi ro về sức khỏe (được gọi chung là các biện pháp SPS) có khả năng đóng vai trò là rào cản đối với việc tiếp cận thị trường cho quốc gia xuất khẩu. Điều này khiến cộng đồng thương mại quốc tế đã phải tìm ra những cách thức mới để dung hòa xung đột giữa thương mại tự do và bảo vệ sức khỏe. Các biện pháp SPS còn là một dấu hỏi lớn trong một giai đoạn lịch sử mà các dịch bệnh lần lượt xuất hiện ở quy mô bất ngờ, thậm chí là những đại dịch đe dọa trật tự tồn tại của con người. Vì vậy, tác giả cố gắng tìm hiểu về sự cân bằng giữa thương mại tự do và bảo vệ sức khỏe được phản ánh trong Hiệp định SPS, đặc biệt tập trung vào khía cạnh phát triển với mong mỏi đóng góp một phần nhỏ bé cho sự phát triển của Việt Nam. Mục tiêu của nghiên cứu tập trung vào 3 chủ đề: (i) Phân tích các quy định về nội dung, căn cứ áp dụng và thủ tục áp dụng của Hiệp định SPS để làm rõ khái niệm và những vấn đề mấu chốt về biện pháp SPS. (ii) Tìm kiếm và chỉ ra các vấn đề còn vướng mắc trong quá trình thực thi hiệp định và áp dụng biện pháp SPS trên thực tế dựa trên các vụ tranh chấp liên quan đến căn cứ khoa học tại WTO. (iii) Đưa ra bài học kinh nghiệm,đề xuất một số giải pháp nhằm tăng hiệu quả và sự phù hợp trong quá trình áp dụng biện pháp SPS. Đề tài được thực hiện dựa trên các phương pháp chủ yếu sau:- Phương pháp phân tích luật viết. Trong đó có phân tích, làm rõ các điều khoản trong Hiệp định SPS dựa trên quan điểm giải thích luật của Cơ quan giải quyết tranh chấp và góc nhìn của một số học giả. - Phương pháp lịch sử. Khảo sát lịch sử hình thành và đàm phán giúp bài nghiên cứu làm rõ quan điểm của các quốc gia và sự khác nhau về mức độ bảo vệ an toàn sức khỏe của con người và động thực vật trong thương mại quốc tế. - Phương pháp so sánh. so sánh các quy định về biện pháp SPS của một số quốc gia/khu vực có tầm ảnh hưởng lớn đến thương mại quốc tế. Từ đó làm rõ được vướng mắc trong áp dụng SPS, đánh giá tính cần thiết và mức độ cản trở thương mại của những biện pháp này. - Phương pháp phân tích tình huống. Những vụ kiện được lựa chọn để đưa vào nghiên cứu là những vụ kiện tiêu biểu, được xem như nguồn án lệ trong hệ thống WTO. - Phương pháp tổng hợp. Hệ thống hóa lại các quan điểm học thuật, các quy định pháp lý xuất hiện qua kết luận của cơ quan giải quyết tranh chấp của các bản án. Đề tài có những đóng góp sau đây: (i) Làm rõ được ở mức độ chi tiết những quy định pháp lý đóng vai trò trung tâm trong áp dụng SPS như “tính cần thiết”, “ sự đầy đủ”, “cơ sở khoa học”, “nguyên tắc phòng ngừa”, “đánh giá rủi ro”..... (ii) Trình bày được cơ sở lịch sử làm nền tảng để xây dựng biện pháp SPS, trên nền tảng lịch sử, đánh giá được sự vận động và phát triển của các biện pháp này trong quá trình áp dụng. (iii) Giới thiệu được một số chuẩn mực trong quá trình áp dụng dựa trên Hiệp định SPS và thực tế phát sinh từ các tranh chấp tại WTO nhằm giúp các cơ quan có thẩm quyền tại Việt Nam có thể sử dụng biện pháp này một cách hiệu quả hơn.