Vai trò điều tiết của lãnh đạo đối với kiểm soát nội bộ nhằm nâng cao kết quả hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp tại Việt Nam

Abstract

Lý thuyết và thực tiễn cho thấy các yếu tố thuộc về lãnh đạo (ví dụ như sự nhất quán của lãnh đạo, chất lượng lãnh đạo) có những tác động tiềm năng đến hoạt động kiểm soát nội bộ ở các doanh nghiệp. Tuy nhiên, các nghiên cứu về tác động điều tiết của chất lượng lãnh đạo đối với vai trò điều tiết của sự nhất quán của lãnh đạo trong mối quan hệ giữa cấu trúc kiểm soát nội bộ và sự hữu hiệu của kiểm soát nội bộ nhằm nâng cao kết quả hoạt động kinh doanh vẫn còn thiếu vắng. Điều này càng được thể hiện rõ nét thông qua lược khảo các nghiên cứu trước, đặc biệt ở các thị trường mới nổi – trong đó có Việt Nam. Trong bối cảnh dòng nghiên cứu kết hợp giữa lãnh đạo và kiểm soát nội bộ ở Việt Nam vẫn còn hạn chế, việc nghiên cứu về các yếu tố này được đánh giá là cần thiết trên cả khía cạnh lý luận cũng như thực tiễn và đó cũng là lý do chọn đề tài nghiên cứu của luận án. Luận án khám phá: (1) mối quan hệ giữa lãnh đạo, kiểm soát nội bộ và kết quả hoạt động kinh doanh trong thực tiễn các doanh nghiệp tại Việt Nam. Luận án cũng xây dựng và kiểm định mô hình điều tiết – trung gian thể hiện: (2) tác động của cấu trúc kiểm soát nội bộ đến kết quả hoạt động kinh doanh thông qua vai trò trung gian của sự hữu hiệu của kiểm soát nội bộ; (3) tác động điều tiết của sự nhất quán của lãnh đạo đến mối quan hệ giữa cấu trúc kiểm soát nội bộ và sự hữu hiệu của kiểm soát nội bộ; và (4) tác động điều tiết của chất lượng lãnh đạo đối với vai trò điều tiết của sự nhất quán của lãnh đạo trong mối quan hệ giữa cấu trúc kiểm soát nội bộ và sự hữu hiệu của kiểm soát nội bộ ở các doanh nghiệp tại Việt Nam. Luận án sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp gắn kết (embedded mixed method) bao gồm hai giai đoạn: giai đoạn định tính và giai đoạn định lượng. Trong giai đoạn nghiên cứu định tính, tác giả đã thu thập và phân tích dữ liệu từ phỏng vấn chuyên sâu 16 nhà quản lý tại các doanh nghiệp có vận hành kiểm soát nội bộ để khám phá mối quan hệ giữa lãnh đạo, kiểm soát nội bộ và kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Nghiên cứu định tính cũng nhằm xác nhận sự phù hợp của mô hình và giả thuyết nghiên cứu trong bối cảnh Việt Nam. Việc phân tích dữ liệu định tính được hỗ trợ bởi phần mềm NVivo (phiên bản 12 Pro). Giai đoạn nghiên cứu định lượng bao gồm khảo sát và phân tích dữ liệu từ 206 doanh nghiệp thuộc lãnh thổ Việt Nam có vận hành kiểm soát nội bộ nhằm kiểm định mô hình nghiên cứu và các giả thuyết đã đề xuất thông qua mô hình cấu trúc tuyến tính trên cơ sở bình phương tối thiểu từng phần (PLS-SEM). Việc phân tích dữ liệu định lượng được hỗ trợ bởi phần mềm SmartPLS3 (phiên bản 3.3.3). Kết quả nghiên cứu cho thấy: (1) thực tiễn các doanh nghiệp tại Việt Nam có tồn tại mối quan hệ tích cực giữa lãnh đạo, kiểm soát nội bộ và kết quả hoạt động kinh doanh cũng như mô hình và giả thuyết nghiên cứu được xác nhận là phù hợp với bối cảnh Việt Nam; (2) cấu trúc kiểm soát nội bộ tác động đến kết quả hoạt động kinh doanh thông qua vai trò trung gian của sự hữu hiệu của kiểm soát nội bộ; (3) sự nhất quán của lãnh đạo đóng vai trò điều tiết cho mối quan hệ giữa cấu trúc kiểm soát nội bộ và sự hữu hiệu của kiểm soát nội bộ; và (4) chất lượng lãnh đạo đóng vai trò điều tiết đối với tác động điều tiết của sự nhất quán của lãnh đạo trong mối quan hệ giữa cấu trúc kiểm soát nội bộ và sự hữu hiệu của kiểm soát nội bộ. Nghiên cứu này đóng góp vào hệ thống cơ sở lý luận trong mảng kết hợp giữa lãnh đạo và kiểm soát nội bộ vẫn còn rất hạn chế tại Việt Nam. Nghiên cứu cũng đem lại hàm ý quản trị cho các doanh nghiệp tại Việt Nam về vai trò quan trọng của lãnh đạo trong việc chỉ đạo hoạt động kiểm soát nội bộ nhằm gia tăng kết quả hoạt động kinh doanh.