Mối quan hệ giữa ý kiến trên báo cáo kiểm toán và hành vi quản trị lợi nhuận: nghiên cứu tại các doanh nghiệp niêm yết trên sàn chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh

Abstract

Quản trị lợi nhuận vẫn luôn là đề tài cấp thiết được nhiều người quan tâm. Có nhiều cách để các nhà quản lý thực hiện hành vi quản trị lợi nhuận mà vẫn đảm bảo báo cáo tài chính của doanh nghiệp được lập và trình bày tuân thủ các nguyên tắc kế toán được chấp nhận chung. Vì vậy, người ta vẫn đặt câu hỏi nghi vấn, liệu những người sử dụng báo cáo tài chính có cách nào nhận biết được doanh nghiệp có hành vi quản trị lợi nhuận thông qua nó hay không? Trên thế giới đã tồn tại rất nhiều những nghiên cứu chứng minh rằng thông qua ý kiến của kiểm toán viên, người sử dụng báo cáo tài chính có thể phần nào nhận biết được doanh nghiệp có hành vi quản trị lợi nhuận hay không. Bằng việc tổng quan các nghiên cứu trên thế giới và ở Việt Nam về mối quan hệ giữa ý kiến kiểm toán và hành vi quản trị lợi nhuận, tác giả đã tìm ra những khe hổng nghiên cứu làm nền tảng cho tác giả thực hiện nghiên cứu này. Mục tiêu chính của nghiên cứu là xác định ảnh hưởng của hành vi QTLN của các doanh nghiệp niêm yết trên sàn chứng khoán Hồ Chí Minh và xu hướng đưa ra ý kiến kiểm toán của các kiểm toán viên. Ngoài ra, tác giả cũng kỳ vọng nghiên cứu của mình tìm ra bằng chứng về tầm ảnh hưởng của các công ty kiểm toán Big4 trong việc báo cáo hành vi quản trị lợi nhuận của các doanh nghiệp cho người sử dụng báo cáo tài chính. Để đạt được mục tiêu đề ra, tác giả đo lường quản trị lợi nhuận theo mô hình M-score (Beneish, 1999) và sử dụng các phương pháp nghiên cứu định lượng, các mô hình hồi quy, kiểm định OLS, FEM, REM, logistics. Với dữ liệu được tác giả thu thập từ BCTC đã kiểm toán của 89 doanh nghiệp niêm yết trên sàn HOSE giai đoạn 2020 - 2022. Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng, năm 2021 nền kinh tế trong và sau giai đoạn Covid-19 khiến các doanh nghiệp đều gặp khó khăn, do đó tỷ lệ các doanh nghiệp có hành vi quản trị lợi nhuận tăng lên. Ý kiến kiểm toán cũng có mối tương quan cùng chiều với quản trị lợi nhuận và thời gian niêm yết. Những doanh nghiệp có thời gian niêm yết càng dài càng có nhiều áp lực hơn trong việc duy trì sức hút với nhà đầu tư, dẫn tới việc thực hiện những hành vi quản trị lợi nhuận. Ngoài ra ý kiến kiểm toán năm trước là yếu tố tác động đến ý kiến kiểm toán năm sau. Kết quả còn chỉ ra rằng, việc được kiểm toán bởi các kiểm toán viên Big4 hay non-Big4, thì không tác động tới việc nhận ý kiến kiểm toán không phải dạng chấp nhận toàn phần. Nghiên cứu của tác giả đã góp phần củng cố thêm bằng chứng về mối quan hệ giữa ý kiến kiểm toán và quản trị lợi nhuận tại thị trường Việt Nam. Bên cạnh đó nó cũng củng cố luận điểm thông qua ý kiến kiểm toán, người sử dụng báo cáo tài chính có cơ sở để nghi ngờ về hành vi quản trị lợi nhuận của doanh nghiệp.