Kiến tạo kinh tế xanh Thành Phố Hồ Chí Minh: đòn bẩy Tipping-Point từ nhà nước và cộng đồng

Abstract

Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM), đầu tàu kinh tế phía Nam, đang đối mặt với áp lực môi trường cấp bách, thể hiện qua việc 67% chất thải rắn vẫn còn chôn lấp và sự phụ thuộc carbon trong giao thông, sản xuất. Bối cảnh này đòi hỏi Thành phố phải nhanh chóng chuyển mình sang kinh tế xanh để đảm bảo tăng trưởng bền vững, tạo việc làm và nâng cao chất lượng sống. Nghiên cứu này đề xuất cách tiếp cận đa chiều để thúc đẩy quá trình chuyển đổi này. Chúng tôi tích hợp Lý thuyết Tipping Point (Gladwell, 2000; Bretschger & Leuthard, 2024) để xác định ngưỡng chuyển đổi phi tuyến tính, Chính thể luận (Holism) (Smuts, 1926) nhằm đảm bảo sự phối hợp tổng thể, và Mô hình Nhà nước Phát triển (Evans, 1995) để định hình vai trò kiến tạo của chính quyền. Khái niệm Sự phụ thuộc vào đường đi (Path Dependence) (David, 1985; Pierson, 2000) cũng được sử dụng để nhận diện và vượt qua các "khóa chặt" từ quá khứ. Khung phân tích này lý giải cách các lý thuyết tương tác để chuyển đổi TP.HCM thành một chỉnh thể xanh năng động. Phân tích hiện trạng cho thấy TP.HCM có nhiều tiềm năng, với các mục tiêu như 15% năng lượng tái tạo trong tổng công suất hệ thống và cam kết 50% xe buýt xanh vào năm 2030 (Ban VOV Giao thông Quốc gia, 2024; Bộ Giao thông vận tải, 2024). Tuy nhiên, Thành phố vẫn chịu ảnh hưởng của "đường đi" kém bền vững trong quản lý chất thải và giao thông. Bài nghiên cứu phân tích bốn động lực chính: năng lượng tái tạo, giao thông xanh, kinh tế tuần hoàn và tài chính xanh. Chúng tôi minh chứng cách các cơ chế phản hồi tích cực (hiệu ứng học hỏi, quy mô, mạng lưới) và thay đổi chuẩn mực xã hội (ngưỡng 17-20% thị phần) có thể kích hoạt các điểm tới hạn. Bài học từ Đức, Na Uy và Hà Lan củng cố luận cứ. Dựa trên cơ sở đó, chúng tôi đề xuất các kiến nghị chiến lược cho TP.HCM: nâng cao vai trò kiến tạo của Nhà nước Phát triển thông qua tầm nhìn dài hạn và đầu tư cơ sở hạ tầng xanh; vận dụng Chính thể luận để đảm bảo phối hợp liên ngành đồng bộ; và khắc phục Sự phụ thuộc vào đường đi bằng cách đầu tư công nghệ đột phá và thay đổi chuẩn mực xã hội. Nghiên cứu khẳng định TP.HCM cần một lộ trình chiến lược được dẫn dắt bởi chính quyền có tầm nhìn, cùng sự phối hợp toàn diện, để biến thách thức thành cơ hội, kiến tạo tương lai xanh bền vững.