Tác động của hệ thống quản lý môi trường, kế toán quản trị môi trường và trách nhiệm xã hội doanh nghiệp đến hiệu quả môi trường của doanh nghiệp sản xuất tại Việt Nam

Abstract

Trong bối cảnh các doanh nghiệp ngày càng chịu áp lực phải chuyển đổi theo hướng phát triển bền vững, hệ thống quản lý môi trường (EMS), kế toán quản trị môi trường (EMA) và trách nhiệm xã hội doanh nghiệp (CSR) được xem là những công cụ quan trọng giúp cải thiện hiệu quả môi trường. Tuy nhiên, tại Việt Nam, đặc biệt trong khu vực doanh nghiệp sản xuất, mối quan hệ giữa ba yếu tố này và hiệu quả môi trường vẫn chưa được kiểm định đầy đủ trong một mô hình tổng hợp. Nghiên cứu này được thực hiện nhằm phân tích tác động của EMS đến hiệu quả môi trường, đồng thời xem xét vai trò trung gian của EMA và CSR trong mối quan hệ này. Mô hình nghiên cứu được xây dựng dựa trên các nền tảng lý thuyết như lý thuyết năng lực động (Dynamic Capabilities Theory), lý thuyết các bên liên quan (Stakeholder Theory) và lý thuyết nguồn lực (Resource-Based View – RBV). Dữ liệu được thu thập từ 177 doanh nghiệp sản xuất tại Việt Nam thông qua khảo sát bảng hỏi có cấu trúc, tập trung vào các doanh nghiệp có mức độ tác động môi trường cao như vật liệu xây dựng, dệt may, thực phẩm – đồ uống, hóa chất và cơ khí. Phương pháp phân tích được sử dụng là mô hình phương trình cấu trúc (PLS-SEM) với phần mềm SmartPLS 4. Kết quả nghiên cứu cho thấy EMS có ảnh hưởng trực tiếp cùng chiều đến CSR và hiệu quả môi trường, nhưng không ảnh hưởng đáng kể đến EMA. Cả EMA và CSR đều có tác động cùng chiều đến hiệu quả môi trường, trong đó EMA có ảnh hưởng mạnh hơn. Bên cạnh đó, CSR được xác nhận là biến trung gian có ý nghĩa trong mối quan hệ giữa EMS và hiệu quả môi trường, trong khi vai trò trung gian của EMA không được hỗ trợ. Kết quả này gợi ý rằng để tối ưu hóa hiệu quả môi trường, doanh nghiệp không chỉ cần xây dựng hệ thống kỹ thuật như EMS, mà còn phải thúc đẩy các cam kết xã hội và tăng cường ứng dụng thông tin kế toán môi trường trong hoạt động quản trị. Cuối cùng, nghiên cứu đưa ra các hàm ý nhằm nâng cao hiệu quả triển khai EMS thông qua cải thiện năng lực tổ chức, đào tạo nhân sự kế toán môi trường và thúc đẩy chiến lược CSR gắn với trách nhiệm phát triển bền vững.