Ảnh hưởng của phát triển tài chính và hạn chế tài chính đến hiệu quả đầu tư của các doanh nghiệp Việt Nam

Abstract

1. Lý do chọn đề tài Giữa hoàn cảnh kinh tế thế giới đầy biến động, kinh tế Việt Nam đang và sẽ phải chịu nhiều tác động bất lợi từ nhiều yếu tố bên ngoài (xung đột giữa Nga và Ukraine, sức ép về giá cả và dịch bệnh COVID-19), ảnh hưởng tới sự phục hồi và tăng trưởng kinh tế trong những tháng cuối năm 2022. Vì vậy, thị trường Việt Nam cần nhiều sự đầu tư từ các nhà đầu tư trong và ngoài nước. Chính vì vậy, thị trường chứng khoán ở Việt Nam sẽ là một nơi nhận được sự quan lớn từ các nhà định chế tài chính, các cá nhân, các tổ chức. Việc lựa chọn nơi đầu tư phù hợp không phải là điều dễ dàng mà cần phải tính đến nhiều yếu tố. Điều quan trọng nhất trong số này là đánh giá năng lực đầu tư của một doanh nghiệp. Giá trị của một doanh nghiệp hoặc tổ chức được xác định bởi giá trị hiện tại của các dòng tiền. Do đó, doanh nghiệp càng có khả năng đưa ra các quyết định đầu tư hiệu quả thì công ty đó càng có giá trị và ngược lại. Hiểu được những nguyên nhân chính gây ra tình trạng đầu tư kém hiệu quả sẽ giúp hoạch định các chính sách có thể giải quyết được vấn đề. Tuy nhiên, các doanh nghiệp không được đối xử bình đẳng trên thị trường vốn bởi sự tồn tại không hoàn hảo của thị trường vốn và sự bất cân xứng về thông tin giữa các bên liên quan khác nhau, các doanh nghiệp không được đối xử bình đẳng trên thị trường vốn. Các doanh nghiệp đối mặt với khó khăn trong việc nhận được từ thị trường tài chính với tỷ giá hấp dẫn (hoặc đôi khi không thu được vốn ở bất kỳ mức nào) đều được coi là “các doanh nghiệp bị hạn chế về tài chính”. Do đó, các doanh nghiệp như vậy phải đối diện với vấn đề về đầu tư dưới mức. Mặc dù có sự ủng hộ mạnh mẽ trong các tài liệu cho rằng chi phí tài chính là yếu tố chính quyết định đến các quyết định đầu tư, nhưng Kaplan và Zingales (1997) cho rằng chi phí tài chính không phải là động lực duy nhất cho các quyết định đầu tư. Việc tận tâm lựa chọn các phương án đầu tư tốn kém cho thấy có xung đột lợi ích giữa các nhà quản lý và cổ đông. Xung đột này được bao trùm bởi Lý thuyết đại diện do Jensen và Meckling (1976) quy định. Những xung đột này thường được thấy rõ bởi việc đầu tư quá mức vào các nguồn lực của các doanh nghiệp vào các dự án không sinh lời khiến giá trị doanh nghiệp giảm sút sau đó. Do đó, trước các vấn đề về đại diện, các hạn chế về tài chính không phải là yếu tố duy nhất dẫn đến đầu tư kém hiệu quả, việc đầu tư quá mức còn làm suy yếu hiệu quả đầu tư do lãng phí nguồn lực của doanh nghiệp do phân bổ sai lãi suất của bên đại diện. Nghiên cứu này chia sẻ định nghĩa của Zhang, Zhang và Zhang (2016) về hiệu quả đầu tư đề cập đến tình trạng mức độ đầu tư quá mức và đầu tư dưới mức vào các doanh nghiệp giảm so với những năm trước. Nói cách khác, sự kém hiệu quả của đầu tư phát sinh khi đầu tư quá mức và đầu tư dưới mức không được kiểm soát. Love (2003) nhấn mạnh rằng việc cải thiện hoạt động tài chính có thể giúp giải quyết tình trạng bất cân xứng thông tin giữa các nhà đầu tư giúp giảm thiểu các hạn chế về tài chính trong một tổ chức. Tóm lại, thông qua việc cải thiện thị trường tài chính, phát triển tài chính có thể có ảnh hưởng đến hiệu quả đầu tư của các doanh nghiệp bằng cách cung cấp nhiều nhà đầu tư hơn, do đó giảm bớt các hạn chế về tài chính; và giảm sự bất cân xứng thông tin giữa những người sử dụng quỹ. Dựa trên những phỏng đoán này, nghiên cứu dự đoán rằng phát triển tài chính sẽ giải quyết vấn đề đầu tư dưới mức ở các doanh nghiệp bị hạn chế về tài chính. Guariglia và Yang (2016) chỉ ra rằng các vấn đề về tài chính và đại diện lần lượt gây ra tình trạng đầu tư dưới mức và đầu tư quá mức vào các doanh nghiệp, trong khi Castro và cộng sự (2015) và Khan, He, Akram và Sarwar (2017) nhận thấy rằng sự phát triển tài chính ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của các doanh nghiệp. Nhóm tác giả mở rộng nghiên cứu này bằng cách bổ sung thông tin chi tiết về cách cải thiện hiệu quả đầu tư thông qua các vấn đề khác nhau của phát triển tài chính, tức là cách nó giải quyết các vấn đề đầu tư dưới mức, đầu tư quá mức hoặc cả hai. Do đó, bài nghiên cứu tập trung xem xét sự tác động của phát triển tài chính và hạn chế tài chính đến hiệu quả đầu tư của các doanh nghiệp Việt Nam nhất là trong trạng thái “bình thường mới”. Chính vì vậy, nhóm nghiên cứu chọn đề tài “ Ảnh hưởng của phát triển tài chính và hạn chế tài chính đến hiệu quả đầu tư của các doanh nghiệp Việt Nam” ở giai đoạn 2010 – 2020. Nhóm tác giả mong muốn sẽ khai thác thêm những khía cạnh hữu ích cho các nhà đầu tư khi xem xét và lựa chọn danh mục đầu tư phù hợp tại thị trường Việt Nam. 2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu Như đã đề cập trong phần trước, sự tác động về phát triển tài chính và hạn chế tài chính đến hiệu quả đầu tư của doanh nghiệp đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong quá trình phát triển của mỗi doanh nghiệp. Những nghiên cứu trước đây chủ yếu tập trung vào mối quan hệ giữa hạn chế tài chính, phát triển tài chính và đầu tư của doanh nghiệp, ở các nước phát triển như Hoa Kỳ, Châu Âu…tuy nhiên, chưa có nhiều nghiên cứu về vấn đề này ở các nước đang phát triển như Việt Nam, đặc biệt là trong giai đoạn 2010-2020 - giai đoạn mà nền kinh tế bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19. Sự lây lan nhanh chóng của COVID-19 chưa từng có này đã tạo nên một cuộc suy thoái kinh tế toàn cầu đáng kể ở thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng. Và đại dịch Covid-19 cũng góp phần làm ảnh hưởng đến sự tăng trưởng kinh tế cũng như là thị trường đầu tư. Ngoài ra, hệ thống tài chính của Việt Nam vẫn còn đang kém phát triển, thường bị phụ thuộc nhiều vào các ngân hàng tài chính và chịu sự chi phối hoặc chịu ảnh hưởng lớn từ chính phủ. Việc tìm ra bằng chứng về những ảnh hưởng trên sẽ giúp các nhà quản lý có thể đưa ra các quyết định về tài chính nhằm giảm thiểu chi phí vốn và giảm thiểu các ràng buộc tài chính cho các doanh nghiệp tại Việt Nam. Hiểu được những nguyên nhân chính gây ra tình trạng đầu tư kém hiệu quả sẽ giúp hoạch định các chính sách có thể giải quyết được vấn đề. Từ các mục tiêu nghiên cứu, nhóm nghiên cứu đã xác định được 3 câu hỏi như sau: − Sự phát triển tài chính ảnh hướng đến mức độ đầu tư của các doanh nghiệp tại Việt Nam như thế nào? − Sự phát triển tài chính cùng với việc đầu tư quá mức sẽ ảnh hưởng như thế nào đến hiệu quả đầu tư của các doanh nghiệp tại Việt Nam? − Sự phát triển tài chính cùng với việc đầu tư dưới mức sẽ ảnh hưởng như thế nào đến hiệu quả đầu tư của các doanh nghiệp tại Việt Nam? 3. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu của đề tài là phương pháp định lượng dựa trên dữ liệu dạng bảng và sử dụng phần mềm STATA 16. Sử dụng phương pháp thống kê mô tả; phân tích tương quan; các kiểm định vi phạm giả thuyết hồi quy; các phương pháp ước lượng như Pooled OLS, FEM, REM... để phân tích tác động của phát triển tài chính và hạn chế tài chính đến hiệu quả đầu tư của các doanh nghiệp. Ngoài ra, mô hình GMM cũng được sử dụng trong bài nghiên cứu. Bài nghiên cứu sử dụng dữ liệu của 242 công ty thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau được niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh (HOSE) và Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX) trong giai đoạn 2010-2020. 4. Đóng góp của nghiên cứu Ý nghĩa lý luận: Kết quả của nghiên cứu góp phần bổ sung bằng chứng thực nghiệm để chứng minh mối liên hệ giữa phát triển tài chính và hạn chế tài chính đến hiệu quả đầu tư của các doanh nghiệp Việt Nam. Các tài liệu trước còn hạn chế trong việc ghi nhận tác động trực tiếp của phát triển tài chính trong điều kiện đầu tư quá mức và đầu tư dưới mức nên bài nghiên cứu hiện tại bổ sung vào các tài liệu này bằng cách trình bày bằng chứng về vấn đề này một cách mở rộng hơn. Ý nghĩa thực tiễn: Nghiên cứu cung cấp bằng chứng thực nghiệm theo hai cách. Đầu tiên, nghiên cứu ứng dụng phương pháp đo lường đầu tư quá mức. Các nghiên cứu trước đo lường đầu tư quá mức chỉ dựa chủ yếu vào dòng tiền và đòn bẩy.“Nghiên cứu cho rằng quy mô công ty là một yếu tố quan trọng quyết định đến việc đầu tư quá mức vào các công ty. Các nghiên cứu trước như Almeida và Campello (2007) và Hadlock và Pierce (2010) cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của quy mô doanh nghiệp trong việc tiếp cận dễ dàng với các nguồn tài trợ bên ngoài. Do đó, việc loại trừ quy mô công ty có thể ảnh hưởng đến việc phân loại các công ty có xu hướng đầu tư quá mức. Thứ hai, nghiên cứu mở rộng các nghiên cứu về phát triển tài chính và hiệu quả đầu tư. Guariglia và Yang (2016) cho thấy rằng các vấn đề về tài chính và chi phí đại diện lần lượt gây ra tình trạng đầu tư dưới mức và đầu tư quá mức của các công ty. Trong khi Castro và cộng sự (2015) và Khan, He, Akram và Sarwar (2017) nhận thấy rằng phát triển tài chính ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của các công ty. Nghiên cứu mở rộng bằng cách bổ sung thông tin chi tiết về cách cải thiện hiệu quả đầu tư thông qua các khía cạnh khác nhau của phát triển tài chính, tức là cách nó giải quyết các vấn đề đầu tư dưới mức, đầu tư quá mức hoặc cả hai. Hơn nữa, với sự tiến bộ trong cấu trúc tài chính của một quốc gia, nghiên cứu làm sáng tỏ cách các vấn đề về tài chính và chi phí đại diện.”Đây là một lĩnh vực còn bị giới hạn trong các nghiên cứu trước đây. 5. Kết cấu của bài nghiên cứu Kết cấu của đề tài nghiên cứu gồm 4 chương như sau: Chương 1: Khung lý thuyết và Tổng quan các nghiên cứu trước đây. Trình bày các khái niệm nghiên cứu, lý thuyết nền liên quan đến đề tài và các nghiên cứu trước đây cho thấy các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả đầu tư. Chương 2: Dữ liệu và phương pháp nghiên cứu. Trình bày dữ liệu nghiên cứu, mô hình nghiên cứu và biến trong mô hình nghiên cứu cũng như phương pháp nghiên cứu được sử dụng. Chương 3: Kết quả nghiên cứu. Trình bày kết quả thực nghiệm bao gồm phân tích thống kê mô tả, ma trận hệ số tương quan và các kết quả hồi quy. Chương 4: Kết luận. Tổng hợp lại kết quả của vấn đề nghiên cứu, đưa ra các hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu tiếp theo